Valjevo

Gmina Valjevo znajduje się w Zachodniej Serbii i jest centrum całego regionu Kolubara, w którego skład dodatkowo wchodzi pięć mniejszych gmin (Mionica, Osečina, Ub, Lajkovac i Ljig) o łącznej liczbie ok. 200 tys. mieszkańców. Jak wynika z ostatniego spisu ludności z 2002 r., Valjevo zamieszkuje 96 761 mieszkańców, w tym 61 270 ludności mieszka w mieście i na jego przedmieściach, zaś 35 491 na wsi. Gmina zajmuje powierzchnię 905 km², usytuowana jest na wysokości 185 m npm. Miasto leży na obrzeżu rzeki Kolubary, dopływu Savy. Valjevo znajduje się w strefie umiarkowanego klimatu kontynentalnego.

Valjevo charakteryzuje dogodne położenie geograficzne. Oddalone jest 100 km od stolicy Serbii – Belgradu, i leży w pobliżu jednej z najważniejszych w republice arterii (Ibarska magistrala), łączącej północ i południe Serbii. Przez Valjevo przechodzą również magistrale prowadzące do Morza Adriatyckiego, Bośni i Hercegowiny, urodzajnej Mačvy i "spichlerza" kraju – Wojwodiny, tworzące sieć połączeń Valjeva z pozostałymi ważnymi ośrodkami Zachodniej Serbii – Šabcem, Užicem, Loznicą i Bajiną Baštą. Przez Valjevo przechodzi także linia kolejowa Belgrad-Bar, łącząca stolicę z Czarnogórą i Morzem Adriatyckim.

Najstarsze ślady ludzkiej bytności na tym terenie, pochodzące z paleolitu, zostały odkryte w pobliskiej Jaskinii w Petnicy (Petnička pećina). Najstarszy z zachowanych pisanych dokumentów odnotowujących Valjevo, opatrzony datą – 1393 r. przechowuje Archiwum w Dubrowniku. Valjevo powstało jako średniowieczny rynek na przecięciu szlaków słynnych kupców dubrownickich. Wzmiankę o nim znajdujemy w zapiskach z podróży Evlija Čelebija (1660), Feliksa Kanica (1860 i 1888) oraz Hanca Fogela (1913). W centrum miasta, na prawym brzegu Kolubary, zachowała się stara dzielnica (čaršija) z czasów tureckich – Tešnjar, pochodząca z XVII wieku, przy czym dzisiejszy wygląd datuje z końca XIX wieku. Najstarsza zachowana budowla w Valjevie to pałac Muselima (Muselimov konak) z końca XVIII w., w którym przed straceniem w lutym 1804 r przetrzymywano książąt – Aleksę Nenadovicia i Iliję Birčanina. To wydarzenie, w historii serbskiej znane jako "ścięcie książąt" ("seča knezova") przyspieszyło powstanie przeciwko kilkuwiekowej okupacji tureckiej, co sprawiło, że obecnie pałac jest siedzibą Muzeum Pierwszego i Drugiego Serbskiego Powstania (Muzej Prvog i Drugog srpskog ustanka). Na wzgórzu w centrum miasta wznosi się wieża Nenadovicia (kula Nenadovića) z 1813 r., dawna prochownia, odnowiona później, w 1836 r., przez księcia Miloša Obrenovicia.

W pobliżu Valjeva znajduje się Brankovina – skąd pochodzi słynny serbski ród Nenadović, z którego wywodzą się przywódcy Pierwszego Serbskiego Powstania (Prvi srpski ustanak), ministrowie pierwszego rządu serbskiego, przywódcy duchowi i autorzy dzienników z podróży – książę Aleksa, Prota Mateja, wojewoda Jakov, Sima i Jevrem, pisarz Čika Ljuba, jak i królowa Persida, matka króla Petra Oslobodioca. W Brankovinie spędziła dzieciństwo i okres szkoły podstawowej urodzona w pobliskiej Rabrovicy najbardziej znana serbska poetka – Desanka Maksimović. Przez całe swoje życie była uczuciowo związana z Brankoviną, do której często powracała, tu właśnie spędziła ostatnie lata swego życia i zgodnie z ostatnią wolą została pochowana pod stuletnimi dębami na dziedzińcu cerkiewnym. Zabytki Brankoviny tworzą historyczno-kulturowy kompleks obejmujący cerkiew Świętego Archanioła (crkva Svetog Arhanđela) – ufundowaną przez prawosławnego duchownego Mateja, jego szkołę, szkołę Desanki, stary gmach sądowy, izbę rodu Nenadović, herby rodu Nenadović i Desanki Maksimović oraz zabytkowe domy "sobrašice" na przepięknym dziedzińcu cerkwi.

W pobliżu Valjeva wznoszą się słynne średniowieczne monastyry. Monastyr Ćelije, położony w malowniczym wąwozie rzeki Gradac pochodzi z XIV w. Od 1948 r. do lat siedemdziesiątych w charakterze duchownego przebywał w nim sławny teolog dr Justin Popović. Archimandryta Justin Popović jest autorem wielu wybitnych studiów o prawosławiu i jednym z założycieli Serbskiego Towarzystwa Filozoficznego (Srpsko filozofsko društvo). Ćelije, podobnie jak pobliski monastyr w Leliciu, przez cały rok stanowi cel licznych pielgrzymek. W Leliciu przechowywane są relikwie św. Nikolaja Velimirovicia, biskupa, znanego myśliciela religijnego, doktora filozofii w Oksfordzie, autora wielu dzieł religijnych i filozoficznych, najsłynniejszego po św. Sawie serbskiego krzewiciela duchowności. Monastyr Pustinja z XVII w., prawdopodobnie istniejący już we wczesnym średniowieczu, odznacza się walorami architektonicznymi (tzw. raška škola /szkoła z Raški), cennymi, dobrze zachowanymi freskami, wśród których wyróżnia się fresk z wizerunkiem św. Jana Chrzciciela, będący pod patronatem UNESCO. Cerkiew p.w. Całunu Przenajświętszej Bogurodzicy w Valjevie (Crkva Pokrova Presvete Bogorodice) została wzniesiona w 1836 r., zaś przy ujściu rzeki Gradac do Kolubary trwają prace budowlane przy Świątyni Zmartwychwstania Pańskiego (Hram Vaskrsenja Gospodnjeg).

Pasma valjevskich gór (Medvednik, Jablanik, Povlen, Maljen, Suvobor) wraz z łagodnymi wzgórzami otaczającymi miasto tworzą krainę czystego powietrza, leczniczych ziół, owoców leśnych i dziczyzny. Przyroda została uchroniona przed uprzemysłowieniem, a gleba przed zanieczyszczeniem, tak więc tutejsza żywność jest zdrowa, panują świetne warunki do polowań i wędkarstwa w górskih potokach. Sanatorium klimatyczne Divčibare (Vazdušna banja Divčibare) to idealne miejsce do wypoczynku, rehabilitacji i rekreacji. Divčibare, płaskowyż góry Maljen, ze stuletnią tradycją turystyczną, wznosi się na wysokości 1000 m npm. Oddalony jest 38 km od Valjeva i 110 od Belgradu. Nazwę "sanatorium klimatyczne" zawdzięcza powietrzu o dobroczynnym wpływie na układ oddechowy, powstałym wskutek zderzenia morskich, karpatskich i panońskich prądów klimatycznych. Zakwaterowanie w domach prywatnych. Schroniska górskie na pozostałych valjevskich górach udzielają schronienia miłośnikom wysokogórskiego pejzażu.

W sanatorium Vrujci (Banja Vrujci), niedaleko od Mionicy, znajduje się lecznicze błoto łagodzące dolegliwości reumatyczne, jak i kompleks hoteli i ośrodków sportowych z basenami.

Wąwóz rzeki Gradac, który wraz ze swoją dziewiczą przyrodą sięga do samego centrum Valjeva, jest w upalne letnie dni ulubionym miejscem wycieczek mieszkańców. Gradac to jedna z najczystszych rzek w Europie, co potwierdza obecność wydr, zamieszkujących wyłącznie czyste wody. Bogata w pstrągi, rzeka ta jest rajem dla lubiących wędkować na przynętę. Stare młyny rzeczne są jednym z symboli tego chronionego dobra naturalnego o powierzchni 1300 hektarów, nad którym pieczę gmina powierzyła Towarzystwu Ekologicznemu "Gradac" (Ekološko društvo "Gradac").

W położonej 5 km od Valjeva Petnicy znajdują się odkryte baseny i tereny przeznaczone do mini sportów, jak i jezioro Pocibrava, odwiedzane przez lubiących kąpiel i wędkowanie.

Najważniejsze instytucje kulturalne to Muzeum Narodowe (Narodni muzej), w skład którego wchodzi Muzeum Pierwszego i Drugiego Powstania Serbskiego (Muzej Prvog i Drugog srpskog ustanka) wraz z wystawą w Brankovinie, Zakład Ochrony Dóbr Kulturalnych (Zavod za zaštitu spomenika kulture), Archiwum Historyczne (Istorijski arhiv), Biblioteka Miejska (Gradska biblioteka) z działem naukowym, lokalnym i dziecięcym, Dom Kultury (Dom kulture) z dobrze wyposażoną sceną i salą z 630 miejscami oraz centrum młodzieżowe z "Galerią 34" ("Galeria 34") do wystaw i spotkań autorskich. W Valjevie znajdują się dwie elitarne galerie: Galeria Współczesna (Moderna galeria) ze stałą wystawą prac Ljuby Popovicia (z lat 1953-63), prac ofiarowanych przez wystawiających tu artystów i koncepcją przedstawiania malarstwa fantastycznego śladami słynnej "Mediale" oraz Międzynarodowe Studio Artystyczne "Radovan Mića Trnavac" (Internacionalni umetnički studio "Radovan Mića Trnavac"), które organizuje wystawy zagranicznych malarzy różnych kierunków. W obrębie Towarzystwa Kulturalno-Artystycznego "Abrašević" (KUD "Abrašević") działa renomowany chór oraz zespoły: ludowy, muzyczny i dramatyczny. Sztuki teatralne wystawia także prywatny teatr "Mała Scena" ("Mala scena") i Studio Dramatyczne valjevskiego liceum (Dramski studio). Najbardziej znanym wydarzeniem kulturalnym są Wieczory Tešnjarske (Tešnjarske večeri) i Yu Jazz Fest (Ju džez fest) wraz z towarzyszącymi im letnimi rozmowami literackimi na Dziedzińcu Biblioteki (Dvorište biblioteke), jak i Majowe Rozmowy Desanki (Desankini majski razgovori) uświetniane wręczeniem dorocznej nagrody Fundacji Desanki Maksimović w Brankovinie (Zadužbina Desanke Maksimović u Brankovini).

WYDARZENIA MIEJSKIE

Bieg Atletyczny św. Sawy / Svetosavska atletska trka (27 stycznia)
Dziecięcy Festiwal Sportu i Rekreacji na Divčibarze / Dečiji festival sporta i rekreacije na Divčibarama (luty)
Festiwal Flecistów Szkół Muzycznych i Akademii / Festival flautista muzičkih škola i akademija (marzec)
Festiwal Filmu Autorskiego / Festival autorskog filma (kwiecień)
Yu Jazz Festiwal / Ju džez festival (pierwszy weekend maja)
Majowe Rozmowy Desanki / Desankini majski razgovori (Valjevo – Brankovina 15-16 maja)
Międzynarodowy Festiwal Folkloru Dziecięcego / Međunarodni festival dečijeg folklora (maj)
Przegląd Recytatorski Republiki / Republička smotra recitatora (maj)
Dni Ziół Leczniczych w valjevskih górach / Dani lekovitog bilja na valjevskim planinama (ostatni weekend czerwca)
Dni Kultury Dziecięcej / Dani dečije kulture (maj-czerwiec)
Dni Malin w Brankovinie / Dani maline u Brankovini (czerwiec)
Dni św. Petra w Valjevskiej Kamenicy / Petrovdanski dani u Valjevskoj Kamenici (11-12 lipca)
Rajd Jeep\'ów w valjevskich górach / Reli džipova valjevskim planinama (lipiec)
Dziedziniec – wieczory literackie / Dvorište – književne večeri (lipiec-sierpień)
Wieczory Tešnjarskie / Tešnjarske večeri (druga połowa sierpnia)
Zlot Motocyklistów / Skup motociklista (sierpień)
Październikowe Spotkania Pisarzy – Pamięci Desanki / Oktobarski susreti pisaca – Desanki u čast (październik)
Dni Grzybów na Divčibarze / Dani gljiva na Divčibarama (pierwszy weekend października)